Urlop opiekuńczy w Kodeksie pracy w 2023 roku – sprawdź zasady nowego przywileju pracowniczego

Zgodnie z art. 188 § 1 Kodeksu pracy pracownikowi, który wychowuje co najmniej 1 dziecko w wieku do 14 lat, przysługuje płatne zwolnienie od pracy – 2 dni lub 16 godzin w roku kalendarzowym. Już niedługo rodzice – i nie tylko – zyskają kolejne przywileje, na dodatek niezależne od aktualnie dostępnej opieki nad dzieckiem. Na czym będzie polegał nowy urlop opiekuńczy? Sprawdź, jakie obowiązki nałoży na pracodawców i pracowników znowelizowany Kodeks pracy.

1. Podstawowe zasady urlopu opiekuńczego
2. Wymiar urlopu opiekuńczego
3. Termin złożenia wniosku o urlop opiekuńczy
   1. Czy pracodawca może oczekiwać wglądu do zwolnienia lekarskiego osoby, którą opiekuje się pracownik?
   2. Wzór wniosku o urlop opiekuńczy (PDF)
   3. Wzór wniosku o urlop opiekuńczy (DOCX)
4. Wynagrodzenie za urlop opiekuńczy
5. Ochrona pracownika na urlopie opiekuńczym
   1. Czy można wypowiedzieć umowę pracownikowi na urlopie opiekuńczym?
   2. Zasady powrotu do pracy po urlopie opiekuńczym
6. Dodatkowe pytania o urlop opiekuńczy
   1. Dlaczego Kodeks pracy wprowadzi urlop opiekuńczy?
   2. Czy urlop opiekuńczy powinno się ująć na świadectwie pracy?

Nowy urlop opiekuńczy – i na dziecko, i na rodziców

Art. 173¹ § 1 Kodeksu pracy wprowadzi urlop opiekuńczy dla pracowników muszących zapewnić albo osobistą opiekę, albo wsparcie członkowi rodziny bądź osobie zamieszkującej to samo gospodarstwo domowe. Uzasadnieniem udzielanej opieki lub wsparcia będą poważne względy medyczne. W podobnym przypadku – pilnej sprawie rodzinnej spowodowanej chorobą lub wypadkiem – będzie można skorzystać ze zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej.

Art. 173¹ § 2 k.p. uzupełnia, że członkiem rodziny jest nie tylko syn lub córka, ale także matka, ojciec, małżonek lub małżonka. Co zrobi pracownik chcący skorzystać z urlopu opiekuńczego w związku ze złym stanem zdrowia partnera lub partnerki? Będzie mógł powołać się na część przepisu dotyczącą osoby zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym.

Uwaga – projektodawca nie sprecyzował „poważnych względów medycznych”. Według dyrektywy powinny zostać określone przez państwa członkowskie. Z tego powodu nie możemy jednoznacznie stwierdzić, czy np. złamanie nogi członka rodziny bądź zatrucie pokarmowe partnera upoważni pracownika do wzięcia urlopu opiekuńczego.

Przykład

Matka Dawida potknęła się na chodniku, wskutek czego złamała nogę. Kobieta potrzebowała szczególnej opieki w pierwszych dniach po pechowym upadku. Dawid skorzystał z urlopu opiekuńczego. Dzięki niemu dostosował przestrzeń domową do potrzeb matki, która nie była w stanie samodzielnie wejść na piętro w domu jednorodzinnym, poruszając się o kulach.Nawiasem mówiąc, w dyrektywie work-life balance zaproponowano, aby państwa członkowskie zastanowiły się nad rozszerzeniem urlopu opiekuńczego o opiekę nad innymi krewnymi, np. rodzeństwem czy dziadkami.

Ile dni urlopu opiekuńczego będzie przysługiwać pracownikom?

Wymiar urlopu opiekuńczego będzie wynosił 5 dni w roku kalendarzowym. Pracownik będzie mógł wykorzystać ten limit w częściach lub jednorazowo. Zgodnie z art. 173¹ § 3 pracodawcy będą udzielali urlopu w dniach pracy pracownika – zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Oczywiście urlop opiekuńczy nie będzie uwzględniany w planie urlopów wypoczynkowych, ponieważ ma charakter incydentalny, aczkolwiek pracownicy będą mogli składać wnioski z wyprzedzeniem dłuższym niż 1 dzień.

Przykład

Mama Dawida złamała nogę w środę. Syn uzyskał urlop opiekuńczy na czwartek, piątek i poniedziałek. Rozkład czasu pracy Dawida nie przewiduje pracy w sobotę i niedzielę, więc te dni nie zaliczają się do urlopu opiekuńczego.

Okres urlopu opiekuńczego będzie się zaliczać do okresu zatrudnienia, który wpływa na inne uprawnienia pracownicze. Co ważne, 5 dni urlopu opiekuńczego będzie niezależne od okresu zatrudnienia w danej firmie.

Przykład

Monika rozpoczęła pracę w nowej firmie 1 marca. Niestety, jej partnera dopadło na tyle poważne zatrucie pokarmowe, że Monika nie zgodziła się, aby został sam w domu podczas zwolnienia lekarskiego. Pracowniczka złożyła wniosek o urlop opiekuńczy od 19 do 20 marca, aby zaopiekować się chorym, osłabionym partnerem. Moniki nie ograniczał fakt, że poprosiła o urlop opiekuńczy w pierwszym miesiącu zatrudnienia. Od razu przysługiwało jej 5 dni urlopu.

Kiedy trzeba złożyć wniosek o urlop opiekuńczy?

Art. 173¹ § 4 podaje, że pracownik jest zobowiązany do złożenia elektronicznego lub papierowego wniosku na co najmniej 1 dzień przed początkiem urlopu opiekuńczego.

Według art. 173¹ § 5 we wniosku trzeba podać:

• imię i nazwisko osoby potrzebującej opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych,
• przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika,
• stopień pokrewieństwa członka rodziny z pracownikiem,
• adres zamieszkania osoby niebędącej członkiem rodziny.

Uzasadnienie projektu podaje, że pracownik nie musi podawać szczegółowych informacji o stanie zdrowia wskazanej osoby.

Pracodawca jest zobowiązany do zaakceptowania wniosku, jeśli pracownik poprawnie go wypełni i złoży w ustawowym terminie.

Czy pracodawca będzie mógł sprawdzić, czy informacje podane we wniosku są prawdziwe?

Na podstawie dyrektywy państwa członkowskie mogłyby wprowadzić wymóg przedstawienia zaświadczenia lekarskiego, które potwierdzałoby, że członek rodziny lub osoba bliska pracownikowi potrzebuje opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Niemniej ustawodawca nie przewidział takiego uprawnienia dla pracodawców.

Przedsiębiorca nie będzie mógł zweryfikować, czy dzieci, rodzice bądź inne osoby z bliskiego otoczenia pracownika rzeczywiście mają problemy zdrowotne. W uzasadnieniu projektu możemy przeczytać, że udzielenie urlopu opiekuńczego nie powinno być uzależnione od zaświadczenia lekarskiego, ponieważ obowiązek wydawania dodatkowych zaświadczeń byłby kolejnym obciążeniem biurokratycznym.

Jedyne, co może sprawdzić pracodawca (w dokumentach, nie osobiście!), to adres zamieszkania pracownika i adres zamieszkania osoby niebędącej członkiem rodziny, który jest podany we wniosku. Adresy muszą się zgadzać, aby pracownik mógł skorzystać z urlopu opiekuńczego.

Czy urlop opiekuńczy będzie płatny?

Nie, pracownik nie otrzyma wynagrodzenia. W uzasadnieniu projektu możemy przeczytać, że jest to zgodne z art. 80 Kodeksu pracy, według którego wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Jeśli pracownik jej nie wykonuje, zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią.

Przykład

Konrad wykorzystał 3 dni urlopu opiekuńczego w kwietniu, w którym powinien przepracować 152 godziny. Wynagrodzenie zasadnicze w stałej stawce miesięcznej wynosi 6400 zł brutto. Pracodawca Konrada musi obliczyć pensję za przepracowaną część miesiąca.

6400 zł : 152 godziny = 42,11 zł

3 dni × 8 godzin = 24 godziny urlopu

42,11 zł × 24 godziny = 1010,64 zł

6400 zł – 1010,64 zł = 5389,36 zł

Wynagrodzenie Konrada za kwiecień wyniesie 5389,36 zł brutto.

Jak tę kwestię ujęto w dyrektywie work-life balance? Z jednej strony – dyrektywa umożliwiła państwom członkowskim swobodne kształtowanie wynagrodzenia lub świadczenia z tytułu urlopu opiekuńczego. Z drugiej strony – zachęcała do wprowadzenia wynagrodzenia lub świadczenia, aby zagwarantować skuteczne wykorzystywanie prawa do urlopu opiekuńczego przez pracowników, a szczególnie – mężczyzn.

Ochrona pracownika na urlopie opiekuńczym

Art. 173³ k.p. stanowi, że do pracownika wykorzystującego urlop opiekuńczy będą miały zastosowanie następujące przepisy:

• art. 177 § 1, 1¹ i 4 k.p. – o ochronie stosunku pracy,
• art. 186⁴ k.p. – o powrocie pracownika z urlopu opiekuńczego do pracy,
• art. 188¹ k.p. – o elastycznej organizacji pracy.

Wypowiedzenie umowy pracownikowi na urlopie opiekuńczym

Art. 177 § 1 k.p. otrzyma nowe brzmienie. Nie tylko w okresie urlopu opiekuńczego, ale także już od dnia złożenia wniosku o ten urlop, pracodawca nie będzie mógł:

• przygotowywać się do wypowiedzenia stosunku pracy lub rozwiązania go bez wypowiedzenia,
• wypowiedzieć lub rozwiązać stosunku pracy, chyba że pojawią się przyczyny, które uzasadnią rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika, a zakładowa organizacja związkowa zgodzi się na to.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 177 § 4 k.p. rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie urlopu opiekuńczego będzie możliwe w razie ogłoszenia likwidacji lub upadłości pracodawcy.

Problem pojawia się przy art. 177 § 1¹ k.p., który podaje, że ochrona przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy zaczyna obowiązywać od 7 do 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu, jeśli pracownik złoży wniosek we wcześniejszym terminie. O ile ten przepis ma obowiązywać pracowników wnioskujących o urlop opiekuńczy, o tyle nie podaje okresu stricte dla tego urlopu. Projekt podaje okresy ochronne wyłącznie dla kilku urlopów:

• macierzyńskiego,
• na warunkach macierzyńskiego,
• rodzicielskiego,
• ojcowskiego.

Który stosować w przypadku urlopu opiekuńczego? Nie wiadomo.

Powrót do pracy po urlopie opiekuńczym

Według nowego art. 186⁴ k.p. pracownik po zakończeniu urlopu opiekuńczego powinien zostać dopuszczony do pracy na dotychczasowym stanowisku. Jeśli nie jest to możliwe, pracodawca musi zapewnić pracownikowi stanowisko równorzędne z zajmowanym przed urlopem i tak samo korzystnych warunkach.

Dodatkowe pytania o urlop opiekuńczy