Badania kontrolne – kiedy są obowiązkowe? Co zrobić, kiedy wypadają przed urlopem pracownika?

Przepisy prawa pracy, które dotyczą profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników, zobowiązują pracodawców do wystawiania skierowań na badania lekarskie: wstępne, okresowe i kontrolne. Badania kontrolne są obowiązkowe dla osób zatrudnionych na umowę o pracę, które wracają do pracy po długiej nieobecności chorobowej. Jak liczyć 31 dni zwolnienia lekarskiego, aby stwierdzić, czy pracownik musi przejść badania, czy nie? Wyjaśniamy zagwozdki związane z badaniami kontrolnymi, w tym problematyczną kwestię badań kontrolnych między chorobą a urlopem.

Kiedy przeprowadza się badania kontrolne pracownika?

Art. 229 § 2 Kodeksu pracy zobowiązuje pracodawcę do sprawdzenia stanu zdrowia pracownika, który był niezdolny do pracy wskutek choroby przez dłużej niż 30 dni. Zanim pracownik wróci do pracy po tak długim zwolnieniu, musi przejść kontrolne badania lekarskie. Dzięki nim okazuje się, czy osoba, która chorowała ponad miesiąc, może dalej pracować na dotychczasowym stanowisku.

Nie ma znaczenia, czy pracownik ma ważne badania okresowe w terminie, w którym wypadają badania kontrolne. Są niezależne od siebie. Badania kontrolne są obowiązkowe, jeśli L4 obejmowało więcej niż 30 kolejnych dni kalendarzowych – bez żadnej przerwy w weekend, święto czy dzień roboczy.

Przykład

Mateusz przeziębił się w okresie bożonarodzeniowym. Dostał zwolnienie lekarskie obowiązujące od 29 grudnia 2022 roku do 5 stycznia 2023 roku. O ile był przekonany, że już 9 stycznia, w poniedziałek, pójdzie do pracy, o tyle zaczął ponownie gorączkować w niedzielny wieczór, 8 stycznia. Kolejne L4 obowiązywało od 9 stycznia i ze względu na pogrypowe powikłania było przedłużane – bez żadnych przerw. Zakończyło się 29 stycznia, a 30 stycznia Mateusz wrócił do pracy. W tym przypadku pracownik nie musiał poddać się badaniom kontrolnym. L4 nie trwało co najmniej 31 dni kolejnych kalendarzowych ze względu na przerwę od 6 do 8 stycznia.

Lekarz może wystawić zwolnienie L4 z wcześniejszą datą, ale nie musi

Twój pracownik może uzyskać zwolnienie lekarskie z datą wsteczną, aczkolwiek lekarz pierwszego kontaktu może się cofnąć tylko o 3 dni. To ograniczenie nie obowiązuje psychiatrów. W związku z tym uprawnieniem lekarz badający Mateusza w powyższym przykładzie mógłby wystawić zwolnienie obejmujące lukę od 6 do 8 stycznia, gdyby pacjent poskarżył się, że czuł się źle już w te dni.

Przeczytaj, kto i za ile dni wypłaca świadczenia chorobowe

Czy pracownik może poddać się badaniom kontrolnym w ostatnim dniu zwolnienia lekarskiego?

Nie, pracownik powinien wykonać badania kontrolne u lekarza medycyny pracy, kiedy skończy się zwolnienie lekarskie. Nawet jeśli osoba zatrudniona czuje się dobrze w ostatnim dniu L4, pracodawca nie może od niej wymagać, aby odebrała skierowanie na badania kontrolne i poddała się im, zanim wróci do pracy. Z punktu widzenia pracodawcy takie rozwiązanie byłoby korzystne – w końcu część dnia roboczego nie przepada na badania – ale jest niedozwolone.

Przypilnujemy za Ciebie ważnych terminów związanych z zatrudnieniem pracowników! ⏳

Dzięki obsłudze kadr i płac Twojej firmy w TribePerk nigdy nie zapomnisz o badaniach medycyny pracy, szkoleniach bhp oraz innych ważnych datach dla pracodawców i pracowników. Zautomatyzowana platforma kadrowo-płacowa online, do której otrzymacie dostęp, wysyła alerty z odpowiednim wyprzedzeniem.

Sprawdź

Badania kontrolne wykonuje się w godzinach pracy

Art. 229 § 2 k.p. stanowi, że badania lekarskie pracowników odbywają się – w miarę możliwości – w godzinach pracy, a pracownik otrzymuje wynagrodzenie za ten czas. Problematyczne mogą być jedynie godziny pracy zmianowej lub nocnej.

Badania kontrolne podczas zwolnienia lekarskiego są sprzeczne z jego przeznaczeniem

Kiedy pracodawca wręcza pracownikowi skierowanie na badania kontrolne, wydaje polecenie służbowe. Tymczasem zwolnienie lekarskie oznacza, że pracownik nie jest zdolny do wykonywania obowiązków zawodowych. Pracodawca nie może wymagać, aby chora osoba zalogowała się na firmowego e-maila i pobrała skan skierowania na badania kontrolne lub, co gorsza, przyszła po dokument do działu kadr w miejscu pracy. Takie zachowanie świadczyłoby o nieprawidłowym wykorzystywaniu zwolnienia lekarskiego, zwłaszcza jeśli lekarz wystawił L4 z kodem 1, czyli tzw. „leżące”.

Gdyby zdarzyło się, że pracownik udał się do pracy podczas L4, aby odebrać skierowanie na badania, i w tym czasie ZUS usiłowałby przeprowadzić kontrolę, nieobecna osoba miałaby trudności z wyjaśnieniem, gdzie przebywała w tym momencie. Nie mamy tutaj do czynienia z przerwaniem zwolnienia lekarskiego za zgodą lekarza. Gdyby informacja o udaniu się pracownika do pracy w okresie L4 dotarła do ZUS, osoba zatrudniona mogłaby stracić prawo do zasiłku chorobowego.

Badania kontrolne tylko po L4, ale przed powrotem do pracy

Aby postąpić zgodnie z przepisami, pracodawca powinien wydać pracownikowi skierowanie na badania kontrolne w pierwszym dniu pracy po L4, ale przed jej rozpoczęciem, i umówić wizytę u lekarza medycyny pracy w tym dniu. Wtedy pracownik może od razu udać się na badania. Jeśli wszystkie odbędą się w kilka godzin i nie będzie przeciwwskazań – wróci do firmy na resztę dniówki roboczej.

Co zrobić, kiedy przyszły pracownik musi przejść badania wstępne, ale jest na L4 podczas okresu wypowiedzenia u poprzedniego pracodawcy?

Jeżeli zwolnienie lekarskie przyszłego pracownika będzie kontynuowane po ustaniu zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, musisz zaczekać, aż się skończy. Dopiero potem nowy pracownik wykona badania wstępne.

Rekrutujesz? Sprawdź, co musisz wiedzieć o badaniach wstępnych

Badania kontrolne pracownika po wypadku w pracy

Wspomniany art. 229 § 2 k.p. uniemożliwia dopuszczenie pracownika do pracy bez badań kontrolnych po L4 obejmującym więcej niż 30 dni. Przepis dotyczy nieobecności spowodowanej chorobą. Nie określa jej przyczyny, którą może być np. wypadek w miejscu pracy czy w drodze do pracy albo z powrotem. Co do zasady, jeśli powypadkowe zwolnienie lekarskie obejmuje nie więcej niż 30 kolejnych dni kalendarzowych, pracodawca nie musi wysyłać pracownika na badania kontrolne. Nie istnieje przepis, który określa wprost taką konieczność.

Niemniej pracownik poszkodowany w wypadku w pracy może zgłosić, że nie czuje się na siłach, aby wykonywać dotychczasową pracę. W takim przypadku pracodawca musi wydać skierowanie na badania lekarskie w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami. Taki obowiązek jest opisany § 6 pkt 1 rozporządzenia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników. Ten przepis odnosi się do § 1 ust. 1 pkt 4 lit. g rozporządzenia. Dotyczy on pracowników, których nie uznano za niezdolnych do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z FUS, ale niezdolnych do wykonywania dotychczasowej pracy. W tym przypadku nie ma znaczenia termin ważności badania okresowego, nawet jeśli pracownik odbył je tuż przed wypadkiem i dostał orzeczenie o braku przeciwwskazań do pracy.

Niektórym pracownikom należy się świadczenie chorobowe bez względu na okres wyczekiwania

Zanim nowo zatrudniona osoba nabędzie prawo do płatnego zwolnienia lekarskiego, musi minąć okres wyczekiwania, czyli 30 dni podlegania pod obowiązkowe ubezpieczenie chorobowe. Ustawa zasiłkowa przewiduje pewne wyjątki.

Dowiedz się, kiedy obowiązuje okres wyczekiwania i jak go liczyć

Badania kontrolne po zakończeniu świadczenia rehabilitacyjnego a powrotem do pracy

Co do zasady, pracownik niezdolny do pracy otrzymuje świadczenia w następującej kolejności: wynagrodzenie chorobowe, zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne. Po ostatnim prawdopodobnie będzie zdolny do wykonywania dotychczasowej pracy. Gdyby tak się nie stało, pracownik może ubiegać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Jeżeli jednak chce wrócić na poprzednie stanowisko, musi odbyć badania kontrolne po zakończeniu świadczenia rehabilitacyjnego.

Pracodawca – podobnie jak w przypadku zwolnienia lekarskiego powyżej 30 dni – nie może wymagać, aby pracownik odbył badania kontrolne w okresie, w którym otrzymuje świadczenie. Niemniej pracownik może skrócić okres pobierania świadczenia rehabilitacyjnego za zgodą lekarza prowadzącego. Wtedy wykonuje badania kontrolne w okresie pobierania świadczenia. Jeśli przejdzie je pomyślnie, może podjąć pracę, przy czym powinien to zgłosić do ZUS, który zakończy wypłacanie świadczenia. Pracownik na świadczeniu rehabilitacyjnym, który chce podpisać umowę z nowym pracodawcą, musi przejść badania wstępne (art. 229 § 1 pkt 1 k.p.).

Zbieg badań kontrolnych i okresowych

Jeśli termin ważności badań okresowych wygasa w okresie ponad 30-dniowego zwolnienia chorobowego pracownika lub tuż po zakończeniu długiego L4, dochodzi do zbiegu badań kontrolnych i okresowych. W tej sytuacji pracownik zostanie „podwójnie przebadany”. Pracodawca zaznacza na skierowaniu, że dana osoba podlega badaniu kontrolnemu i okresowemu. Lekarz medycyny pracy może wystawić tylko jedno orzeczenie, ponieważ zakres obu badań będzie identyczny.

Czy pracownikowi należy się dzień wolny na badania kontrolne przed powrotem do pracy?

O ile badania lekarskie wykonuje się w godzinach pracy, o tyle przepisy nie zobowiązują pracodawcy do udzielenia dnia wolnego na badania kontrolne, wstępne czy okresowe. To wynika wyłącznie z jego dobrej woli. Jeśli pracownik ma zaplanowane np. 8 godzin pracy w danym dniu, a badania zajmą 3 godziny, to powinien stawić się w pracy po ich zakończeniu, o ile nie będzie przeciwwskazań ze strony lekarza medycyny pracy. Oczywiście przepisy wewnątrzzakładowe mogą stanowić, że pracownicy kierowani na badania profilaktyczne otrzymują dzień wolny (lub dni wolne), za które zachowują prawo do wynagrodzenia.

Badania kontrolne między zwolnieniem lekarskim a urlopem wypoczynkowym

Załóżmy, że plan urlopów przewidywał, że pracownik uda się na 3-tygodniowy urlop wypoczynkowy od 1 do 21 sierpnia. Niestety, ta sama osoba ucierpiała wskutek wypadku samochodowego, po którym otrzymała zwolnienie lekarskie na okres od 19 czerwca do 31 lipca, czyli więcej niż 30 dni. Czy w tej sytuacji pracodawca może udzielić pracownikowi zaplanowanego urlopu wypoczynkowego od razu po długim zwolnieniu lekarskim, czy musi najpierw wydać skierowanie na badania kontrolne?

Przepisy nie określają, jak powinien postąpić pracodawca. Również orzecznictwo nie podaje jednoznacznej odpowiedzi – dotychczasowe wyroki w podobnych sprawach były sprzeczne. To, jak postąpi pracodawca, jest kwestią indywidualną. Niestety, nie jesteśmy w stanie określić, jakie stanowisko przyjmie PIP w czasie kontroli. Najbezpieczniej jest kierować się niżej przytoczonym wyrokiem z 2016 roku, czyli wysłać pracownika na badania kontrolne między chorobą a urlopem, niezależnie od tego, czy wypoczynek był zaplanowany z dużym wyprzedzeniem, czy chodzi o urlop na żądanie.

Wyrok z 2008 roku – brak obowiązku skierowania pracownika na badania kontrolne po L4 i przed urlopem

Wyrok Sądu Najwyższego z 20 marca 2008 roku (sygn. akt II PK 214/07) stanowi, że pracodawca nie postąpi wbrew przepisom, jeśli udzieli zaplanowanego urlopu wypoczynkowego pracownikowi, który był niezdolny do pracy wskutek choroby przez dłużej niż 30 dni. Zgodnie z tym wyrokiem badania kontrolne między zwolnieniem lekarskim a urlopem wypoczynkowym nie są konieczne.

W uzasadnieniu wyroku możemy przeczytać, że jeśli pracownik rozpoczyna uzgodniony wcześniej urlop od razu po zwolnieniu lekarskim, to nie ma mowy o zagrożeniu dla bezpieczeństwa pracy. SN podkreślił, że urlop wypoczynkowy polega na czasowym niewykonywaniu pracy na dotychczasowym stanowisku, a badania kontrolne wykonuje się, zanim pracodawca dopuści pracownika do wykonywania pracy.

W efekcie nie można przyjąć, że badania kontrolne są obowiązkowe po zwolnieniu lekarskim, po którym wypada urlop wypoczynkowy.

Wyrok z 2016 roku – obowiązkowe badania kontrolne po długiej chorobie poprzedzającej urlop

Z wyroku Sądu Najwyższego z 26 października 2016 roku (sygn. akt III PK 9/16) wynika, że pracodawca nie może udzielić pracownikowi bezpośrednio po zwolnieniu chorobowym trwającym dłużej niż 30 dni ani urlopu wypoczynkowego, ani urlopu na żądanie, jeśli pracownik nie przejdzie pomyślnie obowiązkowego badania kontrolnego.

Sprawa dotyczyła pracowniczki, która przebywała na L4 od 13 grudnia 2013 roku do 2 czerwca 2014 roku. Od razu po zakończeniu zwolnienia, czyli 3 czerwca, poinformowała przełożoną, że bierze 4 dni urlopu na żądanie. Już 6 czerwca spółka rozwiązała umowę o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia, powołując się na ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych. Jak wspomnieliśmy w artykule o odmowie udzielenia urlopu na żądanie, pracownik nie może sam sobie udzielić „enżetki”, ale na razie pomińmy tę kwestię.

W uzasadnieniu wyroku można przeczytać, że „(…) występuje dwugłos co do tego, czy pracownik może korzystać z urlopu wypoczynkowego po długotrwałej nieobecności chorobowej bez uprzedniego poddania się badaniu kontrolnemu”.

W powyższej sprawie Sąd Najwyższy podzielił pogląd, zgodnie z którym korzystanie z urlopu wypoczynkowego i niezdolność do pracy się wykluczają. Pracodawca ma obowiązek skierować pracownika na badania kontrolne po ponad 30-dniowej chorobie, jeśli od razu po niej ta osoba chce skorzystać z urlopu na żądanie.

Badania kontrolne po urlopie macierzyńskim

Załóżmy, że pracowniczka w ciąży otrzymała zwolnienie chorobowe, które trwało dłużej niż 30 dni, a bezpośrednio po nim rozpoczęła urlop macierzyński. Na podstawie art. 163 § 3 k.p. pracowniczka chce skorzystać z bieżącego i zaległego urlopu wypoczynkowego. Pracodawca musi uwzględnić taki wniosek – nie może go odrzucić. Niemniej czy może wymagać, aby pracowniczka przeszła badania kontrolne po urlopie macierzyńskim, zanim uda się na urlop wypoczynkowy?

Sąd Najwyższy w wyroku z 9 marca 2011 roku (II PK 240/10) orzekł, że badania kontrolne nie są obowiązkowe dla pracownicy, która uda się na urlop macierzyński od razu po ponad 30-dniowej niezdolności do pracy, a bezpośrednio po nim zechce wykorzystać urlop wypoczynkowy. W uzasadnieniu – podobnie jak w uzasadnieniu wspomnianego wyroku z 2008 roku – możemy przeczytać, że w tej sytuacji nie dochodzi do żadnego zagrożenia dla bezpieczeństwa pracy.

W praktyce pracowniczki, które korzystają z urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie związanym z rodzicielstwem, nawet jeśli przebywały na L4 w okresie ciąży, nie są kierowane na badania kontrolne.

Co zrobić, kiedy pracownik będzie niezdolny do pracy po badaniach kontrolnych?

Postępowanie pracodawcy jest uzależnione od kilku kwestii.

Co do zasady, pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę zawartą z pracownikiem, który utracił zdolność do wykonywania pracy. Niemniej jeśli z orzeczenia lekarskiego wynika, że dana osoba nie może zajmować dotychczasowego stanowiska wskutek choroby zawodowej lub wypadku przy pracy, ale ogólnie jest zdolna do pracy, to powinna zostać przeniesiona na inne, odpowiednie stanowisko. W tym przypadku pracodawca kieruje się art. 231 k.p.

Lekarz medycyny pracy może również stwierdzić, że pracownik ma objawy, które sugerują powstawanie choroby zawodowej. Wtedy odnotowuje w orzeczeniu, że pracodawca musi przenieść tę osobę na stanowisko, na którym nie będzie narażona na czynniki wywołujące objawy chorobowe. Zgodnie z art. 230 § 1 k.p. orzeczenie lekarskie podaje termin, w którym pracodawca musi zrealizować przeniesienie, oraz okres, przez który pracownik musi wykonywać inną pracę.